Клімат топіць бізнэс. Як мінімізаваць рызыкі для беларускай эканомікі?

На працягу 30 гадоў Еўрапейскі саюз, на долю якога прыпадае больш за траціну беларускага экспарту, плануе перайсці да кліматычна нейтральнай эканомікі. Францыя і Вялікабрытанія ўжо замацавалі гэтыя планы на заканадаўчым узроўні. Расія вырашыла ратыфікаваць Парыжскае пагадненне.

Кітай прэтэндуе на лідзіруючую пазіцыю ў «азеляненні» эканомікі і энергетычнай сістэмы: толькі за 2017 год інвестары ўклалі у аднаўляльнай энергетыкі больш як $ 120 млрд. Не застаецца ў баку і Беларусь: пытанні змены клімату і супрацоўніцтва ў сферы «зялёнай» эканомікі сталі аднымі з асноўных у рамках дзяржаўнага візіту Аляксандра Лукашэнкі ў Аўстрыю ў лістападзе гэтага года.
Змяненне клімату становіцца важкім рычагом ўсё большага ўплыву на эканоміку і важнай часткай палітычнай парадку сустрэч на глабальным узроўні. Але, па шматлікіх ацэнак міжнародных экспертаў, патэнцыйныя кліматычныя рызыкі для дабрабыту і стабільнасці ўсё яшчэ недаацэньваюцца.
Па дадзеных ААН, у 2018 годзе гадавы аб’ём выкідаў парніковых газаў дасягнуў рэкордных значэнняў, у тым ліку ў энергетыцы і прамысловасці, а эканамічныя страты з-за экстрэмальных пагодных з’яў за 20 гадоў падвоіліся і склалі не менш як $ 2,9 трлн. У справаздачы Сусветнага эканамічнага форуму ў Давосе пра глабальныя рызыкі за 2019 год наступствы кліматычных змяненняў таксама знаходзяцца на першым месцы па верагоднасці і ступені ўздзеяння на сусветную эканоміку.
Па ацэнцы Сусветнага банка, «кліматычныя» страты Беларусі штогод складаюць каля 1% ВУП, пры гэтым 40% сектараў эканомікі краіны — метэазалежных. Паколькі кліматычныя рызыкі дынамічныя, спалучаюцца паміж сабой і ўзмацняюць неспрыяльныя фактары ў многіх іншых сферах, ацэнка і планаванне дзяржаўнай палітыкі і бізнес-стратэгій з улікам змянення клімату набываюць крытычную актуальнасць.
Разам з тым глабальныя трэнды па декарбанізацыі (памяншэнне ўздзеяння вольнага дыяксіду вугляроду) эканомікі нясуць і істотныя магчымасці: адзін толькі Еўрапейскі інвестыцыйны банк плануе ў наступныя 20 гадоў інвеставаць не менш € 300 млрд у праекты «зялёнай» эканомікі. «Зялёныя» інвестыцыйныя фонды з’яўляюцца і на краінавым узроўні — да прыкладу, 9 снежня ў рамках 25-й Канферэнцыі бакоў Рамачнай канвенцыі ААН аб змяненні клімату Нідэрланды абвясцілі аб стварэнні міжнароднага кліматычнага інвестыцыйнага фонду.
На апошняй стадыі ўзгаднення знаходзяцца праектныя механізмы Парыжскага пагаднення, якія даюць магчымасць прыцягнення інвестараў, якія фінансуюць праекты па выкарыстанні сучасных «зялёных» тэхналогій. Гэтыя механізмы будуць даступныя і для Беларусі пры ўмове актыўнай работы па стварэнні неабходнага нацыянальнага заканадаўства і прасоўвання на міжнародным узроўні іміджу краіны, прывабнай для «кліматычных» інвестыцый.

Вугляродны падатак за «псаванне» клімату

Калі гаворка ідзе пра кліматычныя рызыкі для эканомікі і фінансавай стабільнасці, часцей за ўсё іх падзяляюць на два тыпы: фізічныя і «транзітныя».
Пад першымі маюцца на ўвазе наступствы змены клімату, якія наносяць непасрэдны ўрон, — гэта экстрэмальныя пагодныя з’явы (засухі, паводкі, ураганы і інш.); уздым узроўню Сусветнага акіяна і затапленне шырокіх рэгіёнаў і нават цэлых краін; пагаршэнне ўмоў для вядзення сельскай і лясной гаспадаркі, рыбалоўства і г.д.
Да прыкладу, працяглая засуха правакуе валацільнасць коштаў на прадукты харчавання; хвалі экстрэмальнай спёкі і паводкі аказваюць разбуральнае ўздзеянне на транспартную інфраструктуру і наносяць шкоду, звязаную не толькі з рамонтам, але і з выдаткамі з-за несвоечасовых паставак тавараў; узрастаюць выдаткі на дадатковае кандыцыянаванне памяшканняў, зніжаецца працаздольнасць і прадукцыйнасць супрацоўнікаў.
197 краін свету, улічваючы назіраныя і прагназаваныя наступствы змены клімату і неабходнасць абмежавання росту глабальнай тэмпературы ў межах адносна бяспечных 2 0С, падпісалі Парыжскае пагадненне і прыкладаюць намаганні па декарбанізацыі эканомікі. Нізкавугляроднае развіццё прадугледжвае поўную адмову ад спальвання выкапнёвага паліва ўжо да сярэдзіны стагоддзя, а значыць — фундаментальныя трансфармацыі ў глабальнай энергетычнай сістэме, эканоміцы і геапалітычных адносінах. Гэтыя працэсы ствараюць транзітныя (пераходныя) рызыкі.
У новых умовах непазбежныя страты ў дабрабыце для краін—пастаўшчыкоў вугалю, нафты і газу ў тым выпадку, калі яны не змогуць своечасова адаптавацца і змяніць структуру эканомікі. І калі ў «вугальнай» Польшчы ёсць магчымасці змякчыць трансфармацыю за кошт ужо запланаваных шматмільярдных датацый у рамках новай кліматычнай палітыкі ЕС, то для Расіі, паводле ацэнак даследчыкаў Вышэйшай школы эканомікі, непазбежна запаволенне росту аб’ёму экспарту выкапнёвага паліва, а ў будучыні і зніжэнне — ужо да 2040 года гэта будзе азначаць скарачэнне дабрабыту краіны-суседкі на 6–10%.
Актуальнай транзітнай рызыкай для Беларусі можа стаць увядзенне дадатковых экапратэкцыянісцкіх мер у краінах ЕС. Новы прэзідэнт Еўрапейскай камісіі Урсула фон дэр Ляйен шматкроць заяўляла пра планы па ўкараненні новага вугляроднага падатку на імпарт тавараў, якія не адпавядаюць еўрапейскім патрабаванням аб кліматычнай дружалюбнасці, — прасцей кажучы, «брудных» і танных.
Такім чынам Еўрасаюз плануе абараняць свае рынкі і вытворцаў, губляючых рэсурсы на ўкараненне «зялёных» тэхналогій, ад тых, хто ў меншай ступені заклапочаны экалагічнасцю прадукцыі. І ў выпадку адсутнасці ў Беларусі нацыянальнай сістэмы вугляроднага рэгулявання (надання кошту выкідаў парніковых газаў праз вугляродны падатак або сістэмы кватавання выкідаў з рынкам) непазбежна знізіцца канкурэнтаздольнасць нашых тавараў на еўрапейскім рынку.

Адаптавацца да рызыкаў

Каб мінімізаваць ўздзеянне кліматычных змяненняў, трэба разумець, якія рызыкі перад намі стаяць, прагназаваць і ствараць стратэгіі адаптацыі.
У Беларусі ўжо існуе стратэгія адаптацыі лясной гаспадаркі да наступстваў змены клімату, распрацаваны падобныя праекты ў сельскай гаспадарцы і кіраванні воднымі рэсурсамі. У 2019 годзе планавалася зацвердзіць Нацыянальны план, які уключаў бы адаптацыйныя механізмы ў ключавых сектарах эканомікі і ўлічваў рэгіянальныя асаблівасці, аднак тэрмін адкладзены на 2022 год (як і для Нацыянальнай стратэгіі па нізкавугляродным развіцці).
Вельмі важна, каб гэтыя стратэгічныя дакументы максімальна ўлічвалі вопыт і меркаванні не толькі органаў дзяржкіравання і дзяржпрадпрыемстваў, але і прыватнага бізнесу, мясцовай улады і грамадства. Адным з механізмаў з’яўляецца ўдзел у Міжведамаснай рабочай групе па праблемах змены клімату, дзейнасць якой каардынуе Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя.
Для цэнтральных банкаў і рэгулятараў найбуйнейшых эканомік свету знаходзяць важнасць ацэнка і ўлік кліматычных рызык у эканоміцы і фінансавай сістэме дзяржавы. Так, кліматычныя рызыкі ацэньвае камітэт па фінансавай стабільнасці Федэральнай рэзервовай сістэмы ЗША. У 2017 годзе была створана «Сетка па» азеляненні «фінансавых сістэм», у якую ўваходзяць больш за 40 цэнтрабанкаў найбуйнейшых дзяржаў, у тым ліку Германіі, Кітая, Францыі, Швецыі, Нарвегіі, Канады, Аўстраліі, а таксама Еўрапейскі Цэнтральны банк.
Былі распрацаваны рэкамендацыі па адаптацыі дзяржаўнай манетарнай палітыкі і падтрымцы фінансавай стабільнасці ва ўмовах нявызначанасці і наступстваў кліматычнага крызісу. Інтэграцыя гэтых рэкамендацый у сваю дзейнасць павінна стаць часткай парадку дня і для Нацбанка Беларусі.
Актыўныя і камерцыйныя банкі: у верасні 2019 года больш за 100 фінансавых гігантаў свету, сукупна з кіраўнікамі актывамі ў памеры $ 47 трлн, далучыліся да ініцыятывы «Прынцыпы ўстойлівасці банкаўскага сектара», якая прадугледжвае ўлік кліматычных рызык і падтрымку развіцця глабальнай нізкавугляроднай эканомікі.
У Беларусі таксама пачынаюць улічваць экалагічны і сацыяльны складнік, аднак гэта яшчэ няўстойлівая практыка: у большай ступені выкарыстоўваецца ў фармаце карпаратыўнай сацыяльнай адказнасці, чым ацэнкі фінансавых рызык банка і яго кліентаў.

Інвестыцыі і метэапрагноз

Устойлівасць інвестыцый да кліматычных рызыкаў і падтрымка пераходу да нізкавугляроднай эканомікі набываюць усё большае значэнне для міжнародных інвестыцыйных груп: інвестары хочуць ведаць, што будзе з кампаніяй праз 10–20 гадоў ва ўмовах зменлівага клімату.
Па дадзеных апытання Ernst & Young, ужо ў 2015 годзе 36% інстытуцыйных інвестараў выводзілі капіталаўкладанні з патэнцыйна рызыкоўных актываў ва ўмовах кліматычнага крызісу, а яшчэ 27% планавалі гэта зрабіць. У метадалогіі ацэнкі і інтэграцыі кліматычных рызык у інвестыцыйныя стратэгіі E & Y (адна з найбуйнейшых аўдытарскіх фірмаў), акрамя фізічных рызык і рызык, звязаных з пераходнымі працэсамі і зменамі ў рэгулятарнай палітыцы дзяржаў, прысутнічаюць рэпутацыйныя рызыкі для кампаній, якія асацыююцца з недружалюбнай палітыкай у сферы клімату. McKinsey таксама падкрэслівае актуальнасць рэпутацыйнай рызыкі.
«Кампаніі, не ўлічваюць кліматычныя рызыкі, збанкрутуюцца — без пытанняў», — гэты прагноз належыць старшыні Банка Англіі Марку Кэрні і яго меркаванне ў гэтай галіне не з’яўляецца выключным.
Мяркуецца, што прадпрыемствы, якія не здольныя вывучыць і даць інвестарам і страхавым кампаніям інфармацыю аб існуючых у іх бізнэсе кліматычных рызыках, наўрад ці змогуць атрымаць інвестыцыі, крэдытную і страхавую падтрымку.
Інвестары, акцыянеры кампаній і менеджмент павінны мець магчымасць прымаць інфармаваныя рашэнні, і для гэтага існуюць міжнародна прызнаныя метадалогіі ацэнкі кліматычных рызык, якія выкарыстоўваюць тысячы найбуйнейшых кампаній, якія прадстаўляюць розныя сектары эканомікі. Пры Савеце па фінансавай стабільнасці (міжнароднай арганізацыі краін «Вялікай дваццаткі») у 2015 годзе была заснаваная Мэтавая група па добраахвотным раскрыцці кліматычных фінансавых рызык (TCFD), якая распрацавала метадалогію, якая ўключае 4 асноўныя вобласці: кіраванне бізнесам, стратэгіі і доўгатэрміновае фінансавае планаванне, менеджмент рызык і метрыкі і мэты.
Глабальная некамерцыйная арганізацыя CDP таксама прапануе механізм раскрыцця інфармацыі для гарадоў і бізнэсу: на сёння больш за 8 за 400 кампаній (у тым ліку «Русал», «Нарыльскі нікель», A1 Austria Telekom Group, IKEA і інш.) І больш за 800 гарадоў (у т. Ч . Масква, Парыж, Лондан, Ганконг) падаюць звесткі аб кліматычных рызыках ў CDP, якая выступае агрэгатарам інфармацыі для інвестараў, кіраўнікоў актывамі ў аб’ёме, які перавышае $ 96 трлн.

«Зялёныя» грошы самі не прыплывуць

Кліматычныя інвестыцыі (як і любыя іншыя) патрабуюць празрыстасці і прадказальнасці як на ўзроўні асобных кампаній, так і ўсёй дзяржавы. Наўрад ці варта чакаць патоку «зялёных» грошай, пакуль мы не інтэграваныя ў сусветныя трэнды кліматычнай палітыкі (уключаючы міжбанкаўскія сеткі і рабочыя групы па ацэнцы кліматычных рызык), практычна не прымаем удзелу ў перагаворным працэсе ў рамках РКЗК ААН (нават у параўнанні з краінамі-суседкамі) і не выкарыстоўваем магчымасці, якія прадстаўляюцца рэгіянальнымі праграмамі супрацоўніцтва Еўрапейскага саюза.
Прасоўвацца наперад (стратэгічна, інстытуцыйна і тактычна) магчыма пры ўмове разумення, што кліматычныя рызыкі ствараюць праблемы і магчымасці ў першую чаргу для айчыннай эканомікі. У тэрміне «зялёная эканоміка» галоўным словам з’яўляецца «эканоміка», і прагрэс магчымы, калі вядучую ролю возьмуць на сябе структуры эканамічнага блока ўрада пры актыўным ўдзеле іншых ведамстваў, бізнес-асацыяцый і арганізацый грамадзянскай супольнасці.
У Беларусі ёсць усе шанцы пабудаваць квітнеючае і сучаснае грамадства, устойлівае да зменлівага клімату.
Настасся Бекіш,Зялёны партал