«Абвяшчэнне Лукашэнкі тэрарыстам можа быць ультыматыўным інструментам зносу рэжыму»

Заява ў Федэральную пракуратуру аб злачынствах супраць чалавечнасці, учыненых Лукашэнкам, пададзена ў ФРГ ад імя 10 чалавек, якія падвергліся катаванням у Беларусі. DW паразмаўляла з двума з іх.

Фота Дзмітрыя Дзмітрыева

Фота Дзмітрыя Дзмітрыева


"Я амаль не сплю, мне выпісваюць антыдэпрэсанты і снатворнае. Я да гэтага часу не адчуваю кончыкаў пальцаў пасля катаванняў... Расказваць пра тое, як цябе білі, прыніжалі, пагражалі засунуць дубінку ў анальную адтуліну, — гэта не тое, чым хацелася б дзяліцца. Мне непрыемна аб гэтым успамінаць", — кажа Валерый Самалазаў амаль трагічным голасам.

Як майка "Дысней" стала трыгерам для катаванняў

Беларускі IT-спецыяліст, які працаваў з ліпеня 2020 года ў Вялікабрытаніі, вырашыў правесці адпачынак у Беларусі, уладзіць справы з дакументамі, а заадно прагаласаваць на прэзідэнцкіх выбарах. Жывучы ў прыгарадзе, дзе таксама ў той дзень не працаваў інтэрнэт, аб тым, што адбывалася ў Мінску ўвечары 9 жніўня Валерый Самалазаў даведаўся ад знаёмых і спачатку не паверыў. Але на наступны дзень, накіроўваючыся на сустрэчу з калегам недалёка ад вакзала ў цэнтры горада, сам падвергнуўся затрыманню.
"Я ішоў па тратуары. Мяне акружылі, сталі задаваць пытанні. Я адказваў ветліва, паказаў ім пасведчанне. Але мая майка (з чэрапам. — Рэд.) стала трыгерам. На ёй быў проста дыснееўскі сімвал фільма "Карнік". Але ён іх так зачапіў. Сказалі, што гэта яшчэ і сімвал батальёна "Азоў". і ўвесь час нагадвалі пра гэтую майку перад тым, як біць", — успамінае Валерый у гутарцы з DW.

Валерый Самалазаў у той самай майцы пасля выхаду з СІЗА

Валерый Самалазаў у той самай майцы пасля выхаду з СІЗА

Увагу сілавікоў прыцягнулі і знойдзеныя ў яго брытанскія банкаўскія карты, сім-карта на англійскай, званкі ў Вялікабрытанію на тэлефоне: "Яны палічылі, што ўзялі арганізатара пратэсту". Першы ўдар у грудзі Самалазаў атрымаў у дворыку непадалёк ад вакзала, далей, перадаючы з рук у рукі, сілавікі прасілі надаць "замежнаму шпіёну" асаблівую ўвагу.
"Самае жорсткае абыходжанне было ў РУУС Заводскага раёна і ў аўтазаку па дарозе з РУУС у СІЗА ў Жодзіна. Аўтазак — гэта катавальная камера на колах. У аўтазаку многія людзі крычалі, плакалі, маліліся, кагосьці званітавала. Я сам два разы свядомасць губляў ад болю", — распавядае Валерый. Яго рукі, складзеныя за спінай, пераціснулі шырокай сцяжкай і, бачачы, што ён моўчкі пераносіць боль, іх выкручвалі яшчэ мацней, суправаджаючы ўдарамі.
"Нада мной нахіляліся і шапталі: "Я бачу, ты болю не баішся. Зробім так, каб было балюча". Кровазварот спыніўся, праз нейкі час я не адчуваў рук па локаць. Станавілася невыносна балюча. Тады я сабраўся з духам папрасіць іх аслабіць сцяжкі. Сказаў, што ў мяне трое дзяцей і я не змагу іх пракарміць без рук. Але да мяне падляцелі і загнулі рукі за спінай яшчэ больш да галавы. Тады ў першы раз ад болю страціў прытомнасць", — працягвае Валерый. Пасля другой просьбы ўсё паўтарылася.
Калі яго прывезлі ў СІЗА горада Жодзіна, яму адзінаму загадалі застацца ў аўтазаку: "Сказалі стаяць на каленях, потым трэба было ўстаць. Я не змог, упаў. Мяне паднялі, паставілі да сцяны і пачалі біць па галаве, па грудзях, па жываце, па нагах. Потым выштурхнулі з аўтазака. Потым стаяў на каленях, пакуль не назвалі прозвішча. Зноў жа людзі ў масках сказалі, каб мне "надалі асаблівую ўвагу".

"Нас абвінавачвалі ў тым, што мы "лялькаводы"

Кацпер Сініцкі быў затрыманы 10 жніўня ў цэнтры Мінска ў раёне вуліцы Няміга. "Я проста ішоў па вуліцы з сваім сябрам-фотарэпарцёрам. Нас забралі бусікам да аўтазака, а потым у аўтазаку перавезлі ў Фрунзенскае РУУС Мінска. Там мы падвяргаліся збіццю, наслухаліся розных абразаў, звязаных з нашай нацыянальнасцю. Нас абвінавачвалі ў тым, што мы "лялькаводы", якія прыехалі кіраваць пратэстам і ладзіць каляровую рэвалюцыю", — дзеліцца журналіст-фрылансер з Варшавы. У Мінск ён прыехаў, каб убачыць усё на свае вочы і асвятляць тое, што адбываецца для польскай грамадскасці. Але замест гэтага правёў крыху больш за 72 гадзіны ў Фрунзенскім РУУС і СІЗА ў Жодзіна.

57461844_401.jpg

Кацпер Сініцкі
Збіваць яго пачалі яшчэ да таго, як даставілі ў РУУС. "Майго сябра збівалі ўжо ў бусіку, ён страціў прытомнасць. Мяне збівалі ў аўтазаку. Але горш за ўсё было менавіта ў РУУС. Там нас клалі тварам у падлогу з шчыльна замацаванымі рукамі за спінай, трымалі ў нязручных позах. Мы не маглі рухацца, нас неаднаразова палохалі, казалі, што калі будзем рухацца, то выб'юць усе зубы. Таксама прымушалі стаяць на каленях тварам у падлогу. Ногі зацякалі", — успамінае Кацпер.
Паводле яго слоў, таго, хто не мог у такой позе вытрымаць, дадаткова збівалі дубінкай: "Нас неаднаразова выводзілі ў калідор, там збівалі. Мы чулі крыкі іншых людзей. Была бачная кроў. Быў псіхічны ціск: супрацоўнікі хадзілі, размахваючы бейсбольнай бітай, і мы не ведалі, чаго чакаць. Нам не дазвалялі піць ваду, не давалі есці, спаць, выйсці ў туалет. Тварылася поўнае бязмежжа".

Дакументаванне катаванняў і пазоў супраць Лукашэнкі

Валерый Самалазаўв і Кацпер Сініцкі — сярод тых дзесяці чалавек, ад імя якіх нямецкія адвакаты звярнуліся ў Федэральную пракуратуру Германіі, заявіўшы аб здзяйсненні Аляксандрам Лукашэнкам злачынстваў супраць чалавечнасці. У сувязі ў пратэстамі пасля прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года ў дачыненні да мірных грамадзян у Беларусі ў масавым парадку сілавікі ўжывалі гвалт.
Тыя, хто падаў заяву ў нямецкую пракуратуру, падвергліся пры затрыманні цялесным катаванням і катаванняў іншага роду, упэўненыя іх адвакаты. Але паколькі ў самой Беларусі па факце катаванняў да гэтага часу не ўзбуджана ніводнай крымінальнай справы ў дачыненні да супрацоўнікаў сілавых ведамстваў і ні ім, ні Лукашэнку не пагражаюць прававыя наступствы, то адвакаты і пацярпелыя заявілі, што спадзяюцца на незалежнае расследаванне ў Германіі.
Тут дакументацыяй такіх выпадкаў займаецца беларуская дыяспара. Усяго інфармацыя сабрана ўжо пра больш за сотню падобнага роду дзеянняў. "Геаграфія шырокая. Ёсць выпадкі і з тымі, хто пацярпеў, хто знаходзіцца ў Германіі, і тымі, хто цяпер у Беларусі", — тлумачыць DW прадстаўнік дыяспары Антон Малкін. — Мы маем зносіны з вялікай колькасцю ініцыятыў. Яны дапамагаюць усталяваць кантакт з людзьмі".

"Гэтыя злачынствы без тэрміну даўнасці"

Сёння ў беларусаў, якія падвергліся катаванням, ёсць магчымасць звярнуцца ў адну з беларускіх праваабарончых арганізацый, напрыклад, у "Вясну". Такога роду дапамогу таксама аказваюць грамадская арганізацыя "Наш дом", праект "Жнівень 2020", ініцыятыва BYPOL. Валерыя Самалазава выпусцілі з СІЗА ў Жодзіна праз 84 гадзіны пасля затрымання. Два наступныя тыдні ён правёў у шпіталі з чэрапна-мазгавой траўмай і траўмай рук. Акрамя даведкі з СІЗА і бальніцы дакументы, якія тычацца яго затрымання, не выяўленыя.
"Не знайшлі пратакол. Маёй справы няма ні ў РУУС, ні ў Жодзіна. Суда не было", — кажа Валерый. Ён падаў скаргу на МУС за пабоі, але ва ўзбуджэнні крымінальнай справы адмоўлена "ў сувязі з адсутнасцю складу злачынства". Вярнуўшыся ў Лондан, Самалазаў звярнуўся да юрыстаў, каб у Вялікабрытаніі распачаць справу ў рамках універсальнай юрысдыкцыі. Але па законам гэтай краіны такое магчыма, толькі калі абвінавачаны знаходзіцца на яе тэрыторыі.
Таму Валерый вырашыў далучыцца да пазову, пададзенага ў нямецкую пракуратуру. "Я спадзяюся, што юрыдычна гэтыя факты будуць задакументаваныя і прызнаныя міжнароднай супольнасцю, і, улічваючы, што гэтыя злачынствы без тэрміну даўнасці, справядлівасць будзе адноўлена", — адзначае Валерый.
Справядлівасці ён дамагаецца не толькі для сябе: "У Беларусі людзі баяцца выказацца, таму што адразу ж прыйдуць да іх дадому, забяруць дзяцей, звольняць з працы, закрыюць у турме. Улічваючы, што я знаходжуся ў адноснай бяспецы, мне б хацелася, каб злачынствы супраць усіх маіх суграмадзян былі зафіксаваныя".

Мэта — абвясціць Лукашэнку тэрарыстам

Па словах Антона Малкіна, пазоў у пракуратуру ФРГ з'яўляецца для яго ініцыятараў не самамэтай, а толькі першым этапам на шляху прызнання рэжыма Лукашэнкі тэрарыстычнай арганізацыяй. "Абвяшчэнне Лукашэнкі тэрарыстам можа быць ультыматыўным інструментам не проста ціску на яго, а зносу рэжыму", — мяркуе Малкін.
Паводле яго, абвінавачанні ў злачынстве супраць чалавечнасці і ў тэрарызме Лукашэнка не зможа перажыць: "Калі зараз у яго ёсць яшчэ нейкае лобі, нейкі бізнес, які ён з кімсьці вядзе, нейкія палітычныя і эканамічныя сувязі, то ўжо цяпер (пасля публікацыі навіны пра іск. — Рэд.) гэтая падтрымка аслабла. Усім зразумела, што ён чалавек часовы, а тым, хто з ім цяпер будзе весці справы, потым адказваць за гэта яшчэ вельмі шмат гадоў".
Пацярпелы ад катаванняў Кацпер Сініцкі таксама лічыць правільным крокам спробу дамагчыся прызнання рэжыма Лукашэнкі тэрарыстычным. "Таму я таксама ў гэтым удзельнічаю і буду даваць паказанні, дамагацца справядлівасці для беларусаў і для сябе асабіста", — падкрэслівае малады журналіст. Ён спадзяецца, што гэты пазоў дапаможа прыцягнуць дадатковую міжнародную ўвагу да Беларусі і паўплывае на цяперашнюю сітуацыю з рэпрэсіямі ў краіне. Для Сініцкага важна, каб беларусы разумелі, што калі не могуць у падобных выпадках звярнуцца ў суд на радзіме, то яны могуць паспрабаваць гэта зрабіць у іншай краіне.